ویتنوم: از گنجینه معدنی آزبست تا یکی از مرگبارترین فجایع صنعتی استرالیا
ویتنوم (Wittenoom)، شهری که روزی به‌خاطر معادن آزبست آبی‌اش رونق داشت، اکنون به نماد یکی از بزرگ‌ترین فاجعه‌های صنعتی استرالیا تبدیل شده است. هزاران نفر جان خود را از دست داده‌اند و این یادگار تلخ همچنان در فضای آلوده‌اش باقی‌مانده است.
نویسنده: مسعود ظهوری (Masoud Zoohori) – رادیو نشاط
ویتنوم، شهری که روزگاری به‌عنوان یک قطب صنعتی در استرالیا شناخته می‌شد، اکنون تنها خاطره‌ای از یک فاجعه انسانی و زیست‌محیطی است. این شهر که در ابتدا به‌خاطر ذخایر عظیم آزبست آبی به شهرت رسید، در طول چند دهه، زندگی هزاران نفر را تحت تأثیر قرار داد و به‌جای رونق، مرگ و بیماری به بار آورد. بیش از ۲,۰۰۰ نفر از کارگران و ساکنان ویتنووم جان خود را بر اثر بیماری‌های ناشی از آزبست از دست داده‌اند و این فاجعه همچنان در حال گسترش است.
این گزارش به بررسی تاریخچه و اثرات مخرب آزبست در ویتنووم می‌پردازد و هشدارهایی را برای آینده ارائه می‌دهد. اگرچه ویتنووم امروز خالی از سکنه است، اما میراث آن به‌عنوان یادآوری تلخ از خطرات ناشی از استفاده غیراصولی از مواد خطرناک در صنعت، در حافظه تاریخی استرالیا و جهان باقی مانده است.
یاد و خاطره این شهر، نه‌تنها در دل کسانی که روزگاری در آن زندگی کرده‌اند، بلکه در فضای آلوده‌اش، به‌عنوان نمادی از اهمیت ایمنی صنعتی و توجه به سلامت انسان‌ها، همچنان پابرجاست. این داستان در واقع تلنگری است برای جهانیان که باید از این فاجعه‌ها درس بگیرند و برای حفاظت از جان انسان‌ها و محیط زیست، توجه بیشتری به استانداردهای ایمنی صنعتی داشته باشند.
ویتنوم، استرالیا غربی: یادها و داستان‌های شهری که دیگر نیست
ویتنوم در منطقه پیلبرا، در غرب استرالیا، روزگاری یکی از شهرهای پررونق این کشور بود. شهری که با طلای سفید خود – آزبست آبی – شناخته می‌شد و به یکی از بزرگ‌ترین منابع استخراج آزبست در جهان تبدیل شده بود. با این حال، آن رونق ظاهری سرانجام به فاجعه‌ای بزرگ تبدیل شد که نه تنها زندگی هزاران نفر را نابود کرد، بلکه همچنان آثار آن در خاطرات ساکنان سابق و محیط زیست منطقه باقی مانده است. این داستان تلخ، تذکری است به قیمت انسانی و زیست‌محیطی که استخراج آزبست به همراه داشت.
تاریخچه و پیدایش ویتنووم: شهر معدنی در دل استرالیا
ویتنوم در اوایل دهه 1940 به‌عنوان یک مرکز صنعتی تأسیس شد، زمانی که ذخایر وسیعی از آزبست آبی (کروسیدولیت) در این منطقه کشف شد. معدن‌کاری آزبست در ویتنووم با سرعتی سرسام‌آور گسترش یافت و شهر نیز در اطراف این صنعت شکل گرفت. آزبست آبی به دلیل ویژگی‌های مقاومتی‌اش در برابر آتش و عایق‌بندی، به ماده‌ای حیاتی در صنایع مختلف مانند ساخت‌وساز، کشتی‌سازی، تولید مصالح ساختمانی و حتی تجهیزات صنعتی تبدیل شد. این صنعت نه تنها اقتصاد منطقه را رونق داد، بلکه باعث جذب کارگران بسیاری از سراسر استرالیا و کشورهای دیگر شد.
در اوج خود، ویتنووم به‌عنوان خانه‌ای برای نزدیک به ۱۳,۰۰۰ نفر شناخته می‌شد که در میان آنها ۷,۰۰۰ کودک نیز وجود داشت. بسیاری از ساکنان، به ویژه کارگران معدن، از زندگی صنعتی و مزایای مالی آن بهره‌مند بودند. در این زمان، ویتنووم به عنوان یکی از مراکز معدنی پررونق در جهان شناخته می‌شد.
آزبست و آثار مرگبار آن: تراژدی بزرگ ویتنووم
اما آزبست آبی که به‌عنوان طلای سفید ویتنووم شناخته می‌شد، در حقیقت خطری جدی برای سلامت انسان‌ها به شمار می‌رفت. آزبست آبی، زمانی که در معرض هوا قرار می‌گرفت، به‌راحتی به فیبرهای خطرناک تبدیل می‌شد که به راحتی استنشاق می‌شدند و وارد ریه‌ها می‌شدند.
در ویتنووم، شرایط به گونه‌ای بود که ساکنان و معدن‌کاران در معرض مقادیر بالای گرد و غبار آزبست قرار داشتند. جاده‌ها با باقیمانده‌های آزبست پوشیده شده بود و حتی کودکان در گرد و غبار آزبست بازی می‌کردند. برخی از آنها حتی از این ماده مرگبار به‌عنوان آدامس استفاده می‌کردند. به گفته والیما ملوداووسکی، یکی از ساکنان سابق ویتنووم، «آزبست همه را تحت تأثیر قرار داد، از کوچک‌ترین کودک تا پیرترین فرد.»
تراژدی‌های انسانی و سقوط شهر
با گذشت زمان، آثار مخرب آزبست به‌سرعت نمایان شد. بیماری‌هایی همچون آزبستوز (بیماری ریوی ناشی از آزبست)، سرطان ریه و مزوتلیوما (سرطان نادر که غالباً به‌وسیله آزبست ایجاد می‌شود) در میان کارگران و ساکنان ویتنووم شیوع پیدا کرد. در دهه 1960، نگرانی‌ها درباره خطرات سلامتی ناشی از آزبست به اوج رسید و بسیاری از ساکنان و معدن‌کاران به دلیل ابتلا به این بیماری‌ها جان خود را از دست دادند.
در نهایت، با کاهش تقاضا برای آزبست و افزایش آگاهی‌های عمومی درباره خطرات این ماده، معدن‌کاری در ویتنووم در سال 1966 تعطیل شد. پس از آن، شهر به تدریج در میانه دهه 1970 به یکی از شهرهای متروکه استرالیا تبدیل شد. بسیاری از ساکنان، به‌ویژه کسانی که دچار بیماری‌های مرتبط با آزبست شده بودند، مجبور به ترک ویتنووم شدند.
یادها و خاطرات خوش و بد از ویتنووم
با وجود فاجعه‌های انسانی به‌دنبال آزبست، بسیاری از ساکنان سابق ویتنووم هنوز به‌خاطر لحظات خوش زندگی در این شهر، از آن یاد می‌کنند. اولگا سوتر، یکی از ساکنان قدیمی ویتنووم، که ۴۵ سال از زندگی‌اش را در این شهر گذراند، از ویتنووم به‌عنوان شهری زیبا با دره‌ها و مناظری شگفت‌انگیز یاد می‌کند. او می‌گوید: «همسرم عاشق این شهر شده بود و تمام تلاشش را می‌کرد تا ما راحت باشیم. ما خانه‌ای کوچک و زیبا داشتیم.»
همچنین، والیما ملوداووسکی که بسیاری از اعضای خانواده‌اش بر اثر بیماری‌های آزبستی جان خود را از دست داده‌اند، از ویتنووم به‌عنوان جایی با خاطرات خوب نیز یاد می‌کند. او می‌گوید: «ما خودمان سرگرمی می‌ساختیم، عمدتاً در مهمانی‌ها و بیشتر در خانه‌های خصوصی تا زمانی که برق قطع می‌شد و همه به خانه می‌رفتند.»
با این حال، او همچنان آرزو دارد که به این شهر و حتی محل دفن دختر نوزادش که در آنجا درگذشت، بازگردد.
ویرانی دائمی و چالش‌های باقی‌مانده
امروزه، ویتنووم به‌عنوان منطقه‌ای آلوده به آزبست شناخته می‌شود که هنوز هیچ اقدام مؤثری برای پاکسازی آن انجام نشده است. جان کری، وزیر اراضی استرالیا غربی، پیش‌بینی کرده است که این منطقه هیچ‌گاه ایمن نخواهد شد و پاکسازی کامل آن تقریباً غیرممکن است.
در حال حاضر، بیش از سه میلیون تن آزبست در محیط اطراف ویتنووم پراکنده است و این منطقه به بزرگ‌ترین منطقه آلوده به آزبست در نیمکره جنوبی تبدیل شده است. تنها اقداماتی که تاکنون انجام شده، نصب تابلوهای هشدار برای محدود کردن دسترسی به این منطقه بوده است. این وضعیت همچنان نشان‌دهنده غفلت‌ها و اهمال‌های دولت در برخورد با بحران بهداشتی در این منطقه است.